خواص مرزه

نام علمی: Satureia hortensis

 نام عمومی: Savory

نام انگليسی: Garden savory , Savory

نام عربی: Nadgh

نام فرانسوی: Sarriette

نام آلمانی: Bohnenkrut

نام خانواده: Labiatae (خانواده نعنا)

گياه شناسی

مرزه، گياهی است علفی، يک ساله و دارای ساقه های منشعب به طول تا 30 سانتی متر، رنگ گياه سبز کدر می باشد که با همين مشخصه با ديگر گونه ها متفاوت است.

ساقه مرزه دارای گره هايی است که از همين گره ها ساقه های ديگر منشعب می شوند و اين ساقه ها نيز به نوبه ی خود دارای انشعاباتی جديد می گردند، به همين دليل بوته گياه به صورت پرشاخه و پرپشت به نظر می رسد.

برگ های گياه باريک، دراز، نوک تيز، نرم و پوشيده از تارهای کوتاه است که مات و کدر به نظر مي رسند. برگ های مرزه همچنين دارای يک رگبرگ و غده های حاوی اسانس است.

گل های آن نيز کوچک و به رنگ سفيد، سفيد مايل به گلی يا گلی رنگ است که در فصل تابستان ظاهر می شوند. اين گل ها به صورت ضخيم و در طول ساقه قرار گرفته اند.

مرزه به دو صورت خود رو و کشت شده وجود دارد. انتشار آن در اروپا به ويژه فرانسه، سيبری، جنوب و غرب آسيا و از جمله ايران است.

محل رويش مرزه در ايران شامل شمال غرب، تبريز، خوی، ارسباران و قسمت های مختلفي از خراسان است. پرورش اين گياه به عنوان سبزی خوراکی بوده و استفاده خشک آن در ادويه جات در نقاط مختلف ايران رايج است. ترکيبات مهم

مرزه تابستانی (برگ خشک) حاوی حدود يک درصد اسانس می باشد که شامل اجسامی از جمله کارواکرول، تيمول، بتاپي نن، پاراسيمن، ليمونن و کامفن است. ترکيبات ديگر آن شامل ويتامين ها و مواد معدنی مختلف است.

ترکيبات مرزه بسته به شرايط آب و هوای ناحيه رويش ممکن است متفاوت باشد.



خواص مهم

مرزه به علت داشتن ترکيبات فنلی در اسانس و ترکيبات تاننی در برگ، دارای خاصيت ضد قارچ، ضد ميکروب، ضد اسپاسم و ضد اسهال می باشد. همچنين مرزه دارای خاصيت ضد ادرار آوری بوده و در اروپا از قديم به عنوان ضد تشنگی زياد به خصوص در افراد مبتلا به مرض قند مورد استفاده بوده است. اين اثر را به دليل وجود جسم کارواکرول در اسانس آن می دانند.

ميزان و طريقه مصرف

به غير از مصرف به صورت سبزی تازه، می توان بر روی 1/5 گرم از خشک و خرد شده آن يک استکان آب جوش ريخته و 20 دقيقه برای دم کشيدن آن صبر کرد؛ بهتر است درب ظرف بسته باشد، سپس صاف کرده و ميل شود.

ميزان مصرف تا 3 قاشق چايخوری گياه خشک در روز مي باشد. در بعضي از کشورها تنتور مرزه وجود دارد. مصرف تنتور آن نيم تا يک قاشق چايخوری 1 تا 3 بار در روز می باشد.

سميت

مرزه برای انسان سميت ندارد. با اين حال مصرف بيش از اندازه ممکن است التهاباتی در مخاط ايجاد کند. در بعضی از حيوانات مانند موش ممکن است باعث التهاباتی شود.

مهمترين اثرات گزارش شده مرزه

ضد درد، ضد آرتريت، ضد باکتری، ضد سرطان، ضد ترشح ادرار، ضد ويروس تبخال، ضد التهاب، ضد کرم، ضد اکسيدان، ضد عفونی کننده، ضد قارچ، ضد اسپاسم، معرق، هضم کننده غذا، ادرار آور، خلط آور، مسهل، مسکن، محرک و مقوی معده.

نکات قابل توجه

• مرزه به صورت های تازه، خشک و مخلوط در ادويه جات، دارای مصرف بالايی در جهان است.

• خواص مرزه خشک و يا در ادويه جات، مشابه نوع تازه آن است و در غذاهای پختنی و بر اثر حرارت مقدار کمی از اسانس آن کاسته می شود؛ از اين رو تا حد زيادی خواص ذکر شده را همچنان در خود نگه دارد.

• به خاطر وجود اجسام فنلی از جمله تيمول و کارواکرول در اسانس آن، مصرف مقدار زياد آن توصيه نمی شود؛ چرا که ممکن است باعث التهابات جداره ی روده و معده گردد.

نويسنده: دکتر محمد حسين صالحی سورمقی